अतीन्द्र दाहाल
समाजको सम्यता विकास र राष्ट्र निर्माणमा शिक्षाको भूमिका अतुलनीय हुन्छ । संसारका सबै प्रगति र विकास सम्बन्धित देशमा भएको शिक्षाको विकास र यसको प्रायोगिक सबलता अनि सफलताबाट नै सम्भव भएका हुन्छन् । समुन्नत राष्ट्र निर्माणका सिद्घान्त प्रतिपादन गर्ने व्याख्याताहरू सान्हा बन्धोपध्याय, सी हार्वर, जान जी जानम्याट पनि शिक्षाको गुणस्तर र समयसामयिकतालाई निकै महत्त्व दिन्छन् । त्यही भएर हो संसारका थुप्रै देशले शिक्षालाई देशको प्रमुख विकासकवच मान्छन् । सोही आत्मसात् गर्नुका कारण जापानले दोस्रो विश्वयुद्धपछि धेरै वर्षसम्म आफ्नो बजेटको लगभग ४९ प्रतिशत शिक्षामा खर्च गरेका तथ्यांंकहरू छन् ।
आजकाल शिक्षालय र त्यसमा अभ्यास हुने गतिविधिमा थुप्रै नाजायज पक्षहरूको घुसपैठ भएको छ । कमजोरी शिक्षा लिने, दिने र त्यसलाई व्यवस्थापन गर्ने सबैका होलान् । राजनीतिक हस्तक्षेप, लापरबाहीलगायतका विषय बारम्बार सञ्चारमा आइरहन्छन् । तर सिक्न र सिकाउन भनेर आएकाहरू दुवैमा सिकाइप्रतिको सही आचरण र तयारीको गम्भीर संंकट भएको तथ्यलाई भने अझै पनि सबैले स्विकार्न सकेको देखिंदैन । जसले सम्पूर्ण शिक्षालाई औपचारिक जागिरभन्दा बढ्ता प्रभावकारी बनाउन सकेको छैन । शिक्षा समाधानभन्दा बेरोजगार उत्पादनको साधन हुँदै छ । जसलाई लेखक एवं योगसाधक आचार्य श्री पथिकले आफ्नो पुस्तक त्रिभुजीय शिक्षामा समेत स्विकार्नुभएको छ । त्यही विसंगतिमध्येको एक शिक्षण पेसामा संलग्न थुप्रै आदरणीय गुरुबा गुरुआमाहरूमा नियमित अध्ययनको बानी र व्यवहारमा ठूलो अपचलन र स्खलन देखिनु पनि हो । विदेशका सामान्य कुनै पनि विश्वविद्यालयमा अध्यापन गराउने मानिसको व्यक्तिगत विवरण हेर्दा उनीहरूका प्रकाशन, लेखरचना, अध्ययन अनुसन्धान, अवधारणा प्रस्तुतिको निकै लामो सूची देखिन्छ । तर हाम्रा आम शिक्षकमा त्यो पाटोमा गम्भीर खडेरी पर्दै आएको छ । सबैले यो बुझ्नुपर्दछ कि ज्ञान र गफ फरक कुरा हुन्, गफ गर्न जान्नु नै ज्ञान दिन पनि जान्नु हैन । दुर्भाग्य, जसलाई हाम्रो शिक्षाले समानान्तर रूपमा बुझ्दै आएका छौं ।
शिक्षण पेसाको समाजमा उज्यालोको ज्योति छर्ने कर्तव्य त अवश्य हो । यो उज्यालो अति आवश्यक पनि छ । समाजले जुनसुकै मूल्य र मान्यतामा समेत यसलाई प्राप्त गर्नुपर्छ । तर उज्यालो छर्नलाई बत्ती बल्नुपर्दछ र बत्ती बल्नलाई तेल थपिरहनुपर्दछ भन्ने सत्य श्ााश्वत हो । यसलाई आम शिक्षाकर्मीहरूले मनन र कार्यान्वयन गर्नुपर्दछ । दशकौं पहिले कुनै तह पास वा उत्तीर्ण गरेकै आधारमा मात्रै कोही ज्ञानको उज्यालो छर्न सक्नेछ भनेर मान्न जायज हुँदैन । यहाँ त, असंख्य र ठूलो संख्यामा मानिसहरूले तेल थप्न कुनै प्रयास वा प्रयत्न नगरेको प्रस्ट नै देखिन्छ । दशकौं अगाडिको परिस्थिति र अवस्थाबाट समाज धेरै अगाडि बढिसक्यो । सभ्यताले विशाल फड्को मारिसक्यो । अनन्त अपचलन र विचलनहरू देखिइसके । तर अधिकांश शिक्षकहरूले आफूलाई रिसोर्सफुल, ज्ञानको विश्वसनीय स्रोत र उज्यालो छर्ने पुञ्ज भनिरहँदा धेरै अगाडि नै आफ्नो उज्यालो छर्न सक्ने सामथ्र्य समाप्त भएको आत्मसात् गर्दैनन् । र त्यसलाई पुनर्प्रयोग गर्न कच्चा पदार्थ तेलरूपी आवश्यक र अतिरिक्त अन्य अध्ययन अनुसन्धान नगरेकोे सत्यलाई बिर्सन चाहन्छन् । यो शाश्वत सत्यलाई आदर गर्नुपर्छ कि उज्यालो छर्न बत्ती बल्नुपर्दछ । बत्ती बल्नलाई तेल थप्नुपर्दछ । तर सरकारी संस्थाहरूमा शिक्षण गर्नेचाहिं कहिलेकाहीं हाजिर गर्न जाने र बाँकी समय झन्डा बोक्नेमा खर्चन्छन् । अनि निजीमा पढाउनेहरू हेलमेट बोक्दै, कुद्दै खोक्दै दिनमा १४ घन्टा पढाउन मात्रै हिंडेकै कारण अपवादबाहेक अधिकांश शिक्षकभित्रको त्यो उज्यालो दिने बत्ती भने निभिसकेको हुन्छ ।
पठनपाठन गराउने पवित्र कार्यमा संलग्न सबैले पढाउने जति नै वा त्योभन्दा ठूलो मात्रामा आफू पनि पढ्ने संस्कृति विकास गरेको बखत मात्र उज्यालोको बुझाइ र परिभाषा सार्थक हुन्छ । शिक्षक शिक्षिका उज्यालो छर्ने बत्ती छन् किनकि तिनीहरू बलिरहेका हुन्छन्, नियमित अध्ययन अनुसन्धानमार्फत बल्ने प्रयोजनका लागि नै नियमित तेल थपिरहेका छन् र आफूलाई निखारिरहेका छन् अनि निपुणतामा लागिरहेका छन् भन्ने साबित गर्नुपर्दछ ।