१) अहिले २१औँ शताब्दीका विद्यार्थी शिक्षकभन्दा पहुँचका हिसाबले धेरै शक्तिशाली छन् । अहिलेका शिक्षकको चुनौती, आफू त्यो संसारमा फिट हुनु हो । त्यसका निम्ति, शिक्षक र विद्यार्थीको संवाद अनि सम्बन्धको भूमिका महत्वपूर्ण छ । शिक्षकमा विषयलाई प्रस्तुत गर्ने राम्रो कला हुनु महत्वपूर्ण छ ।
२) हामी रातो कलम बोकेर विद्यार्थीको कमजोरी केलाउन तम्सिन्छौँ, तर हामी त्यही उत्तरपुस्तिकामा रहेको उसको सबल पक्षमा ध्यान दिँदैनौँ । अब विद्यार्थीको कमजोरी देखाउने रातो मसीसँगै विद्यार्थीको सक्षमता देखाउने हरियो मसीको प्रयोग हुन जरुरी छ ।
३) यदि अर्जुनले कृष्णलाई प्रश्न सोध्दैनथे भने गीता लेखिँदैनथ्यो । प्रश्न सोध्नु, छलफल गर्नु नै सिकाइ हो । प्रश्न समाधान हो । तर, धेरै शिक्षकले यो बुझ्न सकेका छैनन् ।
४) शिक्षकलाई वेलावेलामा अनिवार्य रूपमा बालमनोविज्ञानको कक्षा दिन जरुरी छ । विषय शिक्षकलाई नै आफैँले पढाएको विषयमा परीक्षा लिने हो अनि अर्कैले कापी जाँच्ने हो भने सबैको उत्तर आउँदैन भने विद्यार्थीलाई सबै कुरा कसरी आउँछ ? यो कुरा शिक्षकले बुझ्न जरुरी छ । तसर्थ, विद्यार्थीसँग रिसाउने, इष्र्या गर्ने, बदला लिनेजस्ता क्रियाकलाप शिक्षकले आफ्नो शब्दकोशबाटै हटाइदिनुपर्छ ।
५) वर्षको एक सय ८० दिन अनि दिनको ६ घन्टा, अहिलेजस्तै १५ वर्षसम्म एउटा विद्यार्थी जसरी पढ्दै छ, त्यति नै समय सामान्य गतिमा एउटा विद्यार्थी हिँड्ने हो भने, यो पृथ्वीको डेढ फन्को लगाउन सक्छ । हामीले शिक्षामा समय र उमेरका हिसाबमा ठूलो लगानी गरेका छौँ । त्यो लगानीको महŒव शिक्षा क्षेत्रमा लाग्ने मानिसले बुझ्न जरुरी छ । शिक्षालाई सार्थक बनाउन नेतृत्व लिन जरुरी छ ।
६) विद्यार्थी उत्कृष्ट शिक्षक खोज्दैनन्, उनीहरू त केवल आफूलाई सिक्न सक्ने वातावरण बनाइदिने शिक्षक खोज्छन् । तसर्थ, शिक्षक निकै ज्ञानी हुनुपर्छ भन्ने छैन । उसले विद्यार्थीलाई बुझ्न सक्ने किसिमको वातावरण बनाउन सके पुग्छ ।
७) अहिले अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयमा शिक्षकलाई पनि ‘लर्नर’ भन्न थालिएको छ । पढाउँदा विद्यार्थीले पनि सिक्छन् र शिक्षकले पनि । सिक्ने सबैभन्दा उत्तम विधि नै अरूलाई सिकाउनु हो । यो कुरा हाम्रा शिक्षकले बुझ्न निकै जरुरी छ । शिक्षक, कि ‘अपडेट’ हुन्छन् कि ‘डिग्रेड’ हुन्छन् । शिक्षक यथास्थितिमा रहन सक्दैनन् । आफूलाई यथास्थितिमा राख्ने हो भने शिक्षकको स्तर आफैँ खस्किँदै जान्छ । सिक्न खोज्ने शिक्षक मात्र सफल हुन्छन् ।
Milan Pandey